Değerli Velilerimiz
Çocukların kendileri, aileleri, başkaları, toplumu için kendilerinden beklenen bazı davranışlar vardır. Olumlu ve pozitif davranışlar denilen bu davranışlar, çocukların kişisel gelişimlerinin, sosyalleşmelerinin, toplumun sağlıklı bir bireyi olduğunun işaretidir. Bu bültenimizde davranış ve olumlu davranışın doğası, farklı yaşam alanlarında olumlu davranış örnekleri hakkında örnekler verilecektir. Aynı zamanda çocuklarda olumlu ve pozitif davranışın nasıl geliştirilebileceğine ilişkin pratik ve açıklamaya dayalı önerilere de yer verilmiştir.

Davranış ve Davranış Kazanılması
Davranış organizmanın göstermiş olduğu her türlü tepkidir. Düşünceler, duygular, yapıp edilenler davranış kalıbı içinde değerlendirilebilecek tepkilerdir. Davranışlar doğuştan ve öğrenme temelli davranışlar şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Kalp atışı, nefes alıp verme gibi doğuştan getirdiğimiz davranışlar refleks davranışlardır ve öğrenmeden bağımsızdırlar. Herhangi bir konuda bilgi sahibi olmamız, sınava girdiğimizde kaygılanmamız, bisiklet sürmemiz vb. davranışlar öğrenme yoluyla elde edilen davranışlardır. Eğitim sisteminde daha çok öğrenme yoluyla elde edilen davranışlarla ilgilenilmektedir. 

Bir davranışın ortaya çıkabilmesi için her şeyden önce o davranışın öğrenilmesi gerektiği açıktır. Bununla beraber öğrenmek davranışın meydana gelmesini gerekli kılmayabilir. Çünkü davranışın meydana gelmesi için öğrenilmesiyle beraber düşünce süzgecinden geçip birey tarafından benimsenerek özümsenmesi de gerekir. Eğer öğrenilen davranışa karşı bireyin zihninde olumsuz bir yaklaşım varsa bu davranışın meydana gelmesi güçtür. Davranışın öğrenilmesi, çocuğun kendi deneyimleriyle olduğu gibi çocuğun çevresinde gördüğü model kaynaklarıyla da olabilmektedir. Aile üyeleri, öğretmenler, akranlar, dizi/film karakterleri, oyun karakterleri çocuklar için önemli model kaynakları anlamına gelebilmektedir. Fakat şunu da ifade etmek gerekir ki, bir insanın başkalarını model olarak alması sadece bilinçli bir süreç değildir. Biz farkında olmasak da beynimiz model alınacak davranışları belirler ve onları kodlayarak saklar. Günün birinde ihtiyaç anında o sakladığı öğrenilmiş davranışı kullanmamız için açığa çıkarır. Ne kişi bu davranışı ne zaman öğrendiğinin farkında olur ne de başkaları bu davranışın ne zaman ve hangi olay karşısında kazanıldığını anlayabilir. Bu yüzden çocuğun çevresindeki davranış kalıpları çok önemlidir. 

Olumlu ve Pozitif Davranış

Kişinin kendisine, başkasına ya da herhangi bir nesneye zarar vermeyen davranışı olumlu davranıştır. Çocukların bu davranışları edinmesi ve yaşamına olumlu davranışları yansıtabilmesi çocuk yetiştirme sürecinde ailelerin ve okulun temel sorun alanlarında biri olabilmektedir. Çocuklar kendine ilişkin olumlu davranışlar geliştirmeyi, toplumun sahip oldukları normları, çeşitli davranış kalıplarını ve her türlü bilgi ve becerilerin önemli bir kısmını aile ve eğitim kurumlarından almaktadır.
Çocuk dünyaya gözlerini aile içerisinde açmaktadır. Böylece doğumdan itibaren ilerleyen yaşıyla beraber kişinin sosyal, psikolojik, fizyolojik vb. bütün ihtiyaçları ailede karşılanır. Söz konusu ihtiyaçların yerli yerinde karşılanmasının veya eksik kalmasının olduğu kadar ailenin içerisinde bulunduğu ekonomik, sosyal, kültürel yapısının da çocukların davranışlarının şekillenmesinde etkili olduğu söylenebilir. Nitekim yapılan araştırmalarda çocuğun kötü beslenmesinin; kendini ifade edebilme, toplum yaşamında yer alabilme, toplumsal ve duygusal işlevleri yerine getirme vb. davranışlarda yetersiz kalmasına sebep olduğu belirtilir.
Öte yandan kendilerine ve çevresine uyum sağlamış anne babaların çocukları, kendilerine sağlana destek ve önderlik sayesinde giderek benliklerini geliştirir, bütünleştirir ve özerk varlıklar olarak yetişkin yaşamına katılırlar. Gerçekten de anne-baba ailenin her bakımdan mimarıdır. Onların kişilikleri ve davranışları, ailenin tümünü ister istemez etkiler ve aile içindeki süreçleri belirler. Kendi kendine psikolojik, sosyal, kültürel vb. bakımdan yetebilen anne-babalar kişiliklerini bütünleyebilmiş ve benlik sınırlarını tanımlamış insanlardır. Böyle bir aile ortamında yetişen çocuk olumlu davranış kazanma açısından şanslı bir durumdadır. Çünkü bu ailedeki insanlar, mutluluklarının kendi iç dünyalarında geldiğini bilirler. Kendi başlarına mutlu ve tamdırlar. Kurmuş oldukları ilişki onları daha mutlu, daha etkili ve daha doyumlu yapar. Aynı zamanda okul yaşamında karşılaşılan iklim ve yetişkinler de çocukların olumlu davranış edinmesinde çok değerlidir. Pekiştirilen, teşvik edilen, ödüllendirilen, kabul gören davranışlar çocukların olumlu davranış kazanmasında kendisine rehberlik edecektir. Pozitif davranışlar pozitif iklimlerle; pozitif iklimler de pozitif ve sağlıklı yetişkin tutumları ile oluşmaktadır.

Çocuklarda Olumlu Davranışları Geliştirebilmek İçin Öneriler

• Çocukların olumlu davranış geliştirmesinde önemli koşullardan biri olumlu davranış modellerini görmesidir. Çocukların hangi davranışın iyi hangi davranışın kötü olduğunu anlamasında çevrede gördükleri çok önemlidir. Örneğin çocuğa model olabilecek aile üyeleri telefonu kontrolsüz ve bağımlılık düzeyinde kullanıyorsa çocuk bu problemli telefon kullanımını normal ve iyi bir davranış olarak tanımlayabilir. Bu yüzden çocuğun olumlu davranış gösteren aile bireylerini görmesine ihtiyacı vardır. Az nasihat çok model (örnek)
• Geliştirilmek istenen davranışın neden önemli olduğunun açıklanması davranışın öğrenilmesine yardımcı olacaktır. Buna karşın ortadan kaldırılmak istenen davranışların neden iyi olmadığının açıklanmasının da bu davranışın ortadan kaldırılmasına pozitif katkı sağlayacaktır.
• Davranış kazandırmada emir ve eleştiri içerikli kullanımlar ve ifadeler pozitif davranışın geliştirilmesinde bir engeldir. Alternatifler ve seçme hakkı sunma, davranışı tanımlama, içten ve empatik tutum gösterme gibi demokratik ve insancıl bir dil kullanımı davranış geliştirmede pozitif bir katkı sunmaktadır.
• Kazandırılacak davranışla ilgili çocukta ikilem oluşturma çocuğun davranış üzerinde düşünmesine yardımcı olacaktır. Bu davranış neden önemli? Bu davranış yapılmasa ne olur? gibi sorular ikilem oluşturma ve davranışı eleştirel değerlendirme açısından önemlidir.
• Tutarlı ve kararlı bir duruş davranış geliştirme açısından çok önemlidir. Hedeflenen davranışın zaman zaman yapılmasına gerek olmadığını göstermek çocuğun o davranışa ilişkin terk edilebileceği şeklinde yorumlamasına neden olur.
• Ailenin davranış rehberliği yapması çok önemlidir. Hangi ortamda hangi davranışın doğru veya yanlış olduğunu çocuklar bilemeyebilir. Bu yüzden zaman zaman çocuklara davranış rehberliği yapılması gerekebilir.
• Çocukların davranışlarına ilişkin geribildirim verilebilir. Özellikle pozitif ve içten bir dille davranışlar değerlendirilebilir. Davranışla ilgili olumsuz bir durum hissettiğinizde ‘‘başka nasıl olabilir?’’, ‘‘bu durumu sen değil arkadaşın yaşasaydı ona nasıl davranması gerektiğini söylerdin?’’ gibi sorularla alternatif davranışların ipuçları verilebilir.
• Kendi yaşantınızdan ya da başkalarının davranışlarına örnek yaşantılar verilebilir. Örnek olarak verilen yaşantı ve davranışlar tartışılarak olumlu ve olumsuz davranışlar konusunda çocukta farkındalık oluşturulması sağlanabilir.