BLOOM TAKSONOMİSİ NEDİR?
Bloom taksonomisi konusuna giriş yapmadan önce, taksonomi, öğrenme ve eğitimde taksonomi ifadelerinin anlamlarına bakılmalıdır. Yunanca taksis(düzenleme) ve nomos(yasa) sözcüklerinden üretilen taksonomi kelimesi, sınıflandırma çalışmaları ile beraber bu sınıflamada kullanılan kural ve prensipler olarak özetlenmektedir. Taksonomi en basit haliyle, varlıkların basitten karmaşığa doğru ya da birbirlerinin ön koşulu olmasını sağlayacak şekilde aşamalı olarak sınıflandırılmasıdır.
Öğrenme, eğitim, öğretim ve deneyimler sonucunda davranışlarda meydana gelen kalıcı değişiklikler olarak tanımlanır. Algı biçimleri, öğrenme stilleri kişiden kişiye farklılık gösterdiği gibi konuya göre kişinin kendi içinde de farklılık gösterebilmektedir.
Eğitim Taksonomisinde veya Program Geliştirmede ise öğrencilerde geliştirilmek istenilen özelliklerin kolaydan zora, basitten karmaşığa ya da somuttan soyuta olacak şekilde birbirlerini tamamlayacak ve ön koşulu olacak şekilde aşamalı olarak sıralanmasıdır. Eğitim TaksonOmisinde aralarında dikey ya da yatay olarak ilişki bulunan öğretilmiş davranışların arasında da taksonomi ilişkisi mevcuttur (Sönmez, 2007)
Bloom Taksonomisi ilk kez 1956 yılında Chicago Üniversitesi profesörü olan Benjamin Bloom tarafından oluşturulan ve ‘Eğitsel Hedeflerin Taksonomisi’ olarak açıklanan çalışmalar bütünüdür. Dr. Bloom tarafından önerilen özgün Bloom Taksonomisi ile taksonominin güncel ve revize edilmiş versiyonu, eğitim müfredatının içinde ve her adımında kılavuz olarak kullanılabilir.
1956 yılından itibaren tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yaygın şekilde kabul gören Bloom Taksonomisinin temel fikri, öğrencilerin bilmeleri gerekenleribelirli bir düzen çerçevesinde eğitimsel hedef olarak aktarılmasıdır. Eğitim sistemi içinde ilk başta yer alan öğrencilerin algılarının ve öğrenme yapılarının geliştirilerek üst düzeye çıkarılmasında Bloom Taksonomisi çalışmasından yararlanılmıştır. Temel olarak Eğitim Taksonomisi öncelikle sınıflama, sıralama, ölçme ve değerlendirme çalışmaları yapılırken kolaylık sağlamaktadır. Sınıflama çalışmalarında üst seviyeye geçmeden önce, bir önceki seviyeye tam olarak ulaşılması gerekmektedir (W.Huitt,2009).
Benjamin Bloom her öğrencinin farklı algılara sahip olduğunun bilincindedir. Bu bilinç ile okul ya da kurs ortamı gibi toplu eğitim verilen yerlerde, algısal farklılıkların etkilerini en aza indirmek amacıyla çalışmalara başlamıştır. Bu çalışmalar çocuk, aile ve toplum bakımından yararlı ve geliştirici öneme sahiptir. Çalışmaların temelinde öğrencinin algılama farklılıklarının ve dolayısıyla öğretimin niteliğinin kontrol altına alınması bulunmaktadır.
Bloom Taksonomisinde öğrenmenin hangi basamaklarda gerçekleştiği, bilginin hangi süreçlerde tam anlamıyla öğrenildiği ve bilginin öğrenilme aşamaları altı basamakta incelenir. Bloom Taksonomisi aşamaları tam anlamıyla uygulandığı zaman, öğrenmenin geliştirilmesi ve pekiştirilmesi mümkün olmaktadır. Bloom Taksonomisi doğrultusunda bir basamak atlanırsa ya da tam öğrenme sağlanmazsa, öğrenme bir bütün olarak sekteye uğrar ve dolayısıyla öğrenme gerçekleşmez. Öğrenim sırasında aşamaların gerektiği şekilde tam anlamıyla kavratılması bu bakımdan önemlidir. Taksonomiye göre, tüm aşamalardoğru bir şekilde sıralanır ve pekiştirilirse, yaratıcılıkla beraber üst düzey düşünme becerileri de kazanılır.
Bloom Taksonomisine Göre Kaç Aşamada Tam Öğrenme Gerçekleşir?
Bilgi Aşaması : Bilgi yeni öğrenilen ya da önceden öğrenilen ve hatırlanan bir bilgi olabilir. Bilgi aşamasında, kullanılacak bilgi zihne gelir. Bu aşama Bloom Taksonomisinin ilk basamağıdır.
Kavrama : Bilginin etraflı bir şekilde öğrenilmesi ve kavranılması anlamına gelir. Bilginin öğrenilmesi, tekrarı ve detaylarının bilinmesi bu aşamada gerçekleşir. Bu basamak aynı zamanda anlamanın ve temel kavramanın başladığı aşamadır.
Uygulama : Soyut olan bilgilerin somutlaştırılması ve bilginin daha iyi kavranması uygulama aşamasında mümkün olmaktadır.
Analiz : Kavramlar, fikirler, görüşler ve bilgiler arası ilişkiler analiz basamağında daha rahat bir şekilde kavranır. Önceden edinilen bilgiler ile yeni öğrenilen bilgiler arasında ilişki kurularak bilgilerin analizi gerçekleştirilir.
Sentez : Farklı bilgilerin anlamlı bir şekilde bütünlük oluşturması sürecidir.
Değerlendirme : Bilgilerin en iyi şekilde kavrandığı aşaöma olarak nitelendirilen bu basamakta öğrenilen tüm bilgiler, amaçlar ve araçlar değerlendirilir.
Yaratıcılık : Öğrenmenin sonunda özgün fikirler ortaya çıkarabilme becerisidir.
Bloom modeli, öğrenciye verilen ek zaman ve ek çaba ile istenilen bilgiye ulaşmanın mümkün olduğu göstermektedir. Bunu sağlayan üç temel değişken mevcuttur. Bunlar; öğrenci nitelikleri, öğretim hizmetinin niteliği ve öğrenme ürünleridir.
Aynı zamanda Bloom Taksonomisi öğrenmenin birden fazla çeşidi olduğunu belirtir ve öğrenme türlerini şu şekilde belirler;
- Bilişsel (Zihinsel) Taksonomi
- Duyuşsal Taksonomi
- Psikomotor (Devinişsel) Taksonomi
Öğrenme düzeylerini temel alarak başlıklara ayrılan bu üç temel öğrenme türü, kendi içlerinde de alt başlıklara ayrılmaktadır (Türkdoğan, 2010)
Bilişsel Taksonomi, Duyuşsal Taksonomi ve Psiko-Motor Taksonomi arasında aşamalı olarak ilerleyen hiyerarşik bir düzen bulunmaktadır. Bu düzen içerisinde öğrencilerin öncelikle alt basamaklardaki bilgileri öğrenmeleri gerekmektedir. Bir üst basamağa geçmeden, bir alt ya da alttaki tüm basamakların öğrenilmiş olması zorunluluğu bulunmaktadır. Eğer öğrenci, öğrenme basamağını tamamlamamışsa o zaman bir üst basamağa geçmeden önce, bir altta bulunan basamağın tamamen öğrenilmiş olması gerekmektedir.Öğrenme hedeflerinde basitten karmaşık olana doğru aşamalı bir biçimde sıralanması ve ilerlemesi, Taksonominin ana fikridir (Taşkıran, 2011)
BİLİŞSEL TAKSONOMİ NEDİR?
Bilişsel Taksonomi, bilgi ve zihinsel becerilerin gelişimini içermektedir. Bloom Taksonomisine göre öğrencilerin düşünme seviyeleri an basit aşamadan en karmaşık aşamaya doğru altı seviyeden oluşmaktadır.
Bilgi : Sonradan öğrenilen bilginin tanınması ve hatırlanması becerisidir. Burada öğrenci bilgiyi ya da kazanımı hatırlar, belirler, sıralar, listeler, eşleştirir, tarif eder, anlatır ve örneklendirilebilir.
Kavrama : Önceden kazanılan bilginin başka sözcüklerle tanımlanması ve yorumlanması becerisidir. Burada öğrenci bilgiyi kendi cümlelerini kullanarak ifade edebilir, özetleyebilir, anlam çıkarabilir, karşılaştırma yapabilir ya da güzelleştirebilir.
Uygulama : Edinilen bilgiyi yeni koşullarda kullanabilme becerisidir. Öğrenci problemi çözebilir, hesaplayabilir, uygulayabilir, düzenleyebilir, kanıt göstererek açıklayabilir, ilgi kurabilir ve düzenleyebilir.
Analiz : Verilerin ve öğrenilmiş kazanımın parçalara ayrılarak kullanılması, mantıklı çıkarımların yapılması ve yorumlama becerisinin de dahil edilerek, sonuç odaklı çalışmak ve inceleme çalışmaları yapmaktır. Öğrenci kazanımla ilgili olarak kazanımın ana hatlarını belirleyebilir, karşılaştırabilir, kategorize eder, bağlantı kurabilir ve kurduğu bağlantıları grafik ya da resim ile ilişkilendirerek çizebilir.
Sentez : Önceden öğrenilmiş kazanımın kullanılarak yeni bir şey yaratabilkme becerisinin kazanıldığı basamak olan sentez basamağında öğrenci, tasarım yapar, yaptığı tasarımı geliştirir, birleştirir, projelendirir, dizayn eder, oluşturduğu tasarım hakkında rapor yazar ve öneri verir.
Değerlendirme : Önceden öğrenilmiş kazanımlarla ilgili olarak elde edilen sonuçların yorumlanması, karşılaştırma ve eleştiri yapabilme becerisinin kazanıldığı basamaktır. Değerlendirme basamağında öğrenci, sonuçları değerlendirebilir, tartışır, kanıtlar, antitez üretebilir, ilave edebilir, farklılıkları ya da çelişkileri bulabilir ya da değer biçebilir.
DUYUŞSAL TAKSONOMİ NEDİR?
Duyuşsal Taksonomi öğrencilerin bir durum veya bir olay karşısında verdikleri tepkileri, hisleri, kaygıları, heyecanları içerir. Bloom Taksonomisine göre Duyuşsal Taksonomi de aynı Bilişsel Taksonomi gibi seviyelerden oluşmaktadır. Bu seviyeler;
Alma Basamağı : Uyarılma, farkında olma ve dikkat etme basamağı olan Alma Basamağı, nesnenin farkına varıldığı basamaktır.
Tepki Verme Basamağı : Alma Basamağında farkına varılan nesne hakkında sorulan sorulara cevap verme basamağıdır.
Değer Verme Basamağı : Tercih etme, kabullenme gibi davranışların görüldüğü bir basamak olan Değer Verme Basamağında davranışlarda istikrar görülür.
Örgütleme Basamağı : Örgütleme Basamağında öğrenci bir duyuşsal alanla ilgili olarak değeri kavramsallaştırabilir ve o değer ile ilgili olarak sentezler oluşturabilir.
Kişilik Haline Getirme Basamağı : Öğrencinin farkında olduğu özelliklerini geliştirip, sürekli olarak yapmaya devam ettiği ve içselleştirdiği davranışları kişilik özelliği haline getirdiği basamaktır.
PSİKO-MOTOR (DEVİNİŞSEL) TAKSONOMİ NEDİR?
Psiko-motor Davranışlar öğrenilmiş becerilerin kodlandığı alan olarak geçer. Diğer bir deyişle, kasların ve zihnin ortak çalışması ile ortaya çıkan davranışlardır. Kişi, vücut organlarından biri, birkaçı ya da tümünü ortaya koyarak bazı davranışların oluşmasını sağlar ve bu davranışları ortaya koyabilir. Bu davranışlar, doğuştan şifrelenmiş olacağı gibi, geçici ya da öğrenilmiş davranışlar da olabilir.
Psiko-motor alanının kapsamına öğrenilmiş beceriler girer. Kişi, devinişsel alan ile ilgili bir davranışı öğrenirken öncelikle o davranışı gözler, gelen uyarıcıyı algılar. Algıladığı davranışı tekrar etmeye çalışır. Gözlemleme yoluyla algılanan uyarıcının davranışlarının bu şekilde öğrenilerek tekrar edilmesine Kılavuzlanmış Faaliyet de denilebilir. Kılavuzlanmış faaliyet, daha sonradan ilerletilerek bir beceri haline getirilebilir. Becerilerin olgunlaşmasıyla yeni ürünler ortaya konulabilir.
Devinişsel Taksonomi, Bilişsel ve Duyuşsal Taksonomi ile iç içedir. Kişi Devinişsel Taksonomi ile ilgili davranışları basitten karmaşığa, kolaydan zora, tek bir organın hareketinden çok diğer organlarla koordineli olarak çalışmasına doğru aşamalı olarak sıralanabilir. Kişi öncelikle bu davranışları taklit ederek öğrenebilir. İleri düzeyde ise davranışları otomatik ve koordineli bir biçimde gerçekleştirir. Kişi en üst düzeyde, verimli ve etkili yeni bir davranış örüntüsü ortaya çıkarabilir.
Bloom’un Psikomotor Taksonomisi altı bölümde incelenir;
Algılama / Uyarılma : Duyuşsal alandaki alma, sezgisel alanın farkına varma ve bilişsel alanın bilgi basamağı ile iç içedir. Uyarılma basamağında davranışı örnek olarak yapan kişi etken, öğrenci ise edilgen konumda bulunur. Algılama basamağında beceriyi bulma, teşhis etme, fark etme, dikkat, farkı belirtme ve davranışları algılama düzeyinde gerçekleşir. Öğrenci algılama aşamasında davranış örüntülerinin ve davranış modellerinin tümünü farkedebilir.
Kurulma / Hazırlık : Beceriyi yapmaya hazır olma ile beraber beceri birimlerini kavramayı içerir.
Kılavuzla Yapma : Bir becerinin taklit edilmesi ve kişinin kendi kendine yapmaya çalışma aşamasıdır.
Beceri Haline Getirme : Becerinin otomatik olarak gerçekleştirilmesi ve istenilen standartta yapılmasını içerir.
Uyum / Uyma / Adaptasyon : Becerileri uyarlama, değiştirme, yanlışları düzeltme olarak yeni ve farklı bir durumda gerçekleştirilmesini gerektirir.
Yaratma : Orjinal beceri örüntüsünü oluşturabilmeyi gerektirir. Özgün beceri sergileme davranışları görülür.
Ertürk, 1982, Eğitimde Program Geliştirme
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 23
Sönmez, 2007
Demirel, Ö. (2012). Eğitimde Program Geliştirme Kuramdan Uygulamaya,
Pegem Akademi
Başaran, İ. E. (2007). Eğitim Bilimine Giriş, Ankara: Ekinoks.
BLOOM TAKSONOMİSİ NEDİR?
