Gardner zekayı, ‘Her insanda bulunan yetenek ve becerilerin bütünü’ olarak tanımlamaktadır. Kişide var olan bu beceriler, ortama, zamana ve mekana göre geliştirilebilmektedir. Dolayısıyla her birey, sahip olduğu farklı derecelerdeki öğrenme, problem çözme,ilişki ve iletişimi kurma becerileri ile birbirinden ayrılmaktadır.
Çoklu Zeka Kuramında kişilerin birbirlerinden farklı düşünüş tarzının bulunduğunu belirten Gardner, kişiler arasındaki bu farklılıkların dikkate alınarak uygun bir eğitim sürecine tutulmaları sonunda, verilen eğitimin çok daha etkili olacağını belirtmektedir. Özellikle zekanın 3 boyutu üzerinde yoğunlaşmıştır.
Bunlar; kişinin ürün üretebilme becerisi, kişinin yaşadığı zorluklar karşısında problemleri çözebilme becerisi ve kişinin karşılaştığı problemlere yeniden ve farklı bir bakış açısıyla yaklaşabilme becerisidir.
Çoklu Zeka Kuramında Gardner, kişisel özelliklere uygun olarak verilen eğitim ile bireylerin başarı düzeyleri arasında pozitif ilişki olduğunu belirtmektedir. Burada kişilerin sahip oldukları zeka türü farklılıklarının farkında olmaları ve tanıyabilmeleri de etkilidir. Bu şekilde özelliklerini tanıyan ve bilen kişiler karşılaştıkları problemleri çözme konusunda daha şanslı olabilmektedirler.
Gardner, özellikle zekayı geliştiren çevresel faktörlerin önemine dikkat çekmektedir. Zekayı geliştiren çevresel faktörler bir kişi için avantaj olabiliyorken, kimi kişiler için de çevresel faktörlerin dezavantaj olabildiğini belirtmiştir. Şöyle ki;
Çoklu Zeka Kuramında birbirinden farklı dokuz temel zeka türü bulunmaktadır. Bu yetenekler ile kişiye göre çeşitlenmekte ve farklı olarak boyutlanabilmektedir.
Bu zeka türleri:
Gardner, Ahlak Zekasının da 10. boyut olarak incelenebileceği görüşündedir.
SÖZEL - DİLSEL ZEKA
Çoklu Zeka Kuramının içerisinde yer alan Sözel Zeka, Dilsel Zeka ya da Dil Zekası olarak farklı isimlerde kullanılan zeka türü, insanın kendi ana dilini, dilin yapısal özelliklerine dikkat ederek ustalık ile kullanabilmeyi gerektirir. Her dilin gramer yapısı, sözcük dizimi, kavramların söylenme biçimi ve cümle içerisinde kullanımı beceri ve yetenek istemektedir.
Sözel -Dilsel Zekaya sahip olan kişiler duygu ve düşüncelerini anlaşılabilir ve etkili bir şekilde ifade etme yeteneğine sahip olurlar. Bu kişiler aynı beceriyi genel olarak yabancı dilde de aynı şekilde gösterme kabiliyetinde bulunurlar.
Sözel - Dilsel Zekaya Sahip Olan Öğrencilerin Özellikleri
Sözel - Dilsel Zekaya sahip olan öğrenciler;
- Sözcükleri dilin gerektirdiği şekilde düzgün bir biçimde kullanırlar.
- Yüksek düzeyde sözel iletişime katılabilirler.
- Kelime hazneleri geniştir.
- İfade etme yetenekleri güçlüdür.
- Okumayı, not tutmayı, öğrendiklerini tartışmayı severler .
- Yazma eylemini yaşıtlarına oranla çok daha iyi gerçekleştirirler.
- Tekerlemeleri, ve sözcük oyunlarını severler.
- Güçlü bir hafızaya sahip olduklarından dolayı isimleri, tarihleri ve yerleri hatırlamakta zorluk çekmezler.
- Dinleme becerileri oldukça yüksektir.
- Hikayeler anlatma konusunda başarılıdırlar.
- Yabancı dilleri kolay bir şekilde öğrenirler.
- Anlattıkları konuları masallaştırabilme becerisine sahiptirler.
MANTIKSAL- MATEMATİKSEL (SAYISAL) ZEKA
Matematiksel problemlerin çözümünü sağlayan aynı zamanda kapsamlı ve detaylı bir şekilde düşünebilme, mantıksal değerlendirme yapabilme, soyut düşünebilme, analiz edebilme ve verileri değerlendirebilme özelliklerini kapsayan zekaya sayısal zeka denilmektedir. Kimi insan sözel zekasını kullanırken, kimi insan sayısal zekayı kullanma becerisi ön plandadır.
Sayısal zekaya sahip kişiler problemleri, olayları ve durumları mantıksal çerçevede kolay bir şekilde değerlendirme yeteneğine sahiptirler. Aynı zamanda kolay bir şekilde analiz edebilir ve çözüm geliştirebilirler. Genel olarak neden-sonuç ilişkisi içinde düşündükleri için kapsamlı analiz etme ve düşünme becerileri de gelişmiştir. Sayısal zekaya sahip olan kişiler varsayımlara göre hareket etmezler. Rakamları etkin kullanabilme, sonuçları tahmin edebilme becerisi ya da olayların sonuçlarını iyi ve mantıksal bir sonuca bağlama yeteneği de sayısal zekaya örneklerdir.
Sayısal (Mantıksal-Matematiksel) Zekaya Sahip Olan Öğrencilerin Özellikleri
Sayısal (Mantıksal-Matematiksel) zekaya sahip olan öğrencilerin temel özellikleri şunlardır;
- Soyut modelleri ya da kavramları tanıyabilme
- Tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım yapabilme ve sonuç çıkarabilme
- Problem ya da olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkilerini ve bağlantılarını fark edebilme ve çözümleyebilme
- Bilimsel düşünebilme
- Karmaşık hesaplamalar yapabilme
- Araştırma yapabilme özelliğine sahiptir.
Zeka geliştirilebilir ve ilerletilebilir bir özellikte ve birbirinden farklı yöntemlerle gelişim gösterebilen yapıdadır. Satranç oynamak, bulmaca çözmek, zeka oyunları ile kaliteli zaman geçirmek, karmaşık yapboz çalışmaları ile olaylarda ve sosyal ilişkilerde neden sonuç ilişkisini bulmaya çalışmak, sayısal zekanın artmasını ve gelişmesini sağlamaktadır.
GÖRSEL - UZAYSAL (UZAMSAL) ZEKA
Görsel - Uzaysal (Uzamsal) zekaya sahip kişiler gözlemleme, grafiksel olarak düşünme, sergileme, tasarım oluşturabilme kabiliyetlerine sahiptirler. Bu zeka türüne sahip olan öğrenciler ya da kişiler, çizgiler, desenler, şekil, uzay, biçim gibi olgular arasındaki ilişkilere karşı duyarlıdırlar ve bu olguları birbirleriyle iç içe geçirerek, görsel olarak zengin hale getirmeyi, resimleştirmeyi severler.
Görsel - Uzamsal Zekaya Sahip Öğrencilerin Özellikleri
Görsel - Uzamsal Zekaya sahip olan öğrenciler;
- Zihin gözü ile görselleştirme yeteneğine sahip olurlar.
- Uzamsal ve görsel alan arasındaki ilişki arasında bağlantı kurabilir ve çok daha rahat bir şekilde ilişkilendirebilir.
- Yap - boz oyunlarını kolay bir şekilde tamamlarlar.
MÜZİKSEL - RİTMİK ZEKA
Çoklu Zeka Kuramının içerisinde bulunan Müziksel - Ritmik Zeka kişinin ritimsel formlar ve müzik eşliğinde kendini ifade edebilme yeteneğidir. Müziksel - Ritmik Zeka ile melodi, akustik düzen, ritm, müzik aletleri ve çevre seslerine olan farkındalık belirtilmektedir.
Müziksel - Ritmik Zekaya Sahip Öğrencilerin Özellikleri
Müziksel - Ritmik Zeka türüne sahip olan öğrenciler;
- Müzik dalları ile ilgili performanslarda iyidirler.
- Özgüvenleri gelişmiştir.
- Şarkıların melodilerini rahatlıkla hatırlayabilirler.
- Müzik çalan ortamda, veriml, ders çalışma gerçekleşir.
- Müzikal kompozisyonlara rahatlıkla uyum sağlayabilir ve adapte olabilir.
- Şarkıların makamını, eslerini ve notalarını kolay bir şekilde ayırt edebilir.
- Bir veya birden fazla müzik aletini çalar ya da eğitimini almak isterler.
- Çevre seslere karşı duyarlıdır.
- Konuşurken, ders çalışırken ya da herhangi bir zamanda masaya ellerini vurarak ritm tutarlar.
BEDENSEL - KİNESTETİK ZEKA
Çoklu Zeka Kuramının içerisinde yer alan Bedensel - Kinestetik zekaya sahip olan kişiler koordinasyon, güç, hız, esneklik gibi bir takım fiziksel özelliklerde ve bu özellikleri kapsayan becerilerde diğer kişilere oranla daha fazla başarı kaydetmektedirler.
Bedensel- Kinestetik Zekaya Sahip Olan Öğrencilerin Özellikleri
Bedensel- Kinestetik Zekaya sahip olan öğrenciler;
- Duygularını dans gibi bedensel hareketlerle ifade etmekten hoşlanırlar.
- Spor alanında başarı gösterirler.
- Hareket etmeyi severler, hareket onların bir yaşam şeklidir.
- Duygularını ve kendini ifade etmek için bedenin tamamını ya da bir bölümünü kullanabilirler.
- El becerisi isteyen işlerde iyidirler.
- Dokunsal kişilerdir.
SOSYAL - KİŞİLERARASI ZEKA
Çoklu Zeka Kuramının içerisinde bulunan Sosyal - Kişilerarası Zekaya sahip olan kişiler, ses, mimik ve yüz ifadelerine karşı duyarlı, diğer kişilerin sahip oldukları kişisel özellikleri analiz etme, değerlendirme ve yorumlama becerisine sahip olurlar.
Sosyal - Kişilerarası Zeka Bakımından Güçlü Öğrencilerin Özellikleri
Sosyal zeka bakımından güçlü bireyler;
- Sosyalleşmeyi serverler,
- İşbirliği yapmaktan, paylaşmaktan, yardım olmaktan keyif alırlar,
- Empati yetenekleri oldukça gelişmiştir,
- Öğrenmeyi ve öğretmeyi severler,
- Gruplarda ön planda olmaktan hoşlanırlar.
İÇSEL ZEKA
İçsel Zeka, Çoklu Zeka Kuramının içerisinde yer alan zeka çeşitlerinden biridir. İçsel Zekaya sahip kişiler kendini tanıma yeteneğine sahiptirler. Bunun yanı sıra bağımsız çalışabilme, sağlıklı seçimler yapabilme, hedeflerini belirleyebilme, zorluklar karşısında ayakta durma, yıkılmama, gereken yerde mantık ve soğukkanlılıkla tepki verebilme gibi yetenekleri de bulunmaktadır. Büyük buluşların ve yapıtların temelinde sezgi yeteneği ve içsel zeka bulunur.
İçsel Zekaya Sahip Olan Öğrencilerin Özellikleri
İçsel zekaya sahip olan öğrencilerin kişisel özellikleri;
- Güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olurlar.
- Düşünceleri ve davranışları arasında tutarlılık görünür.
- Bağımsızlık duyguları yüksektir.
- Bireysel çalışmalarda başarı gösterirler.
- Kendilerine güvenirler.
- Yaşadıkları olumsuzluklardan ders alırlar.
- Amaçlarını ve hedeflerini belirlemede bir anlayışa sahiptirler.
DOĞA ZEKASI
Çoklu Zeka Kuramının içerisinde yer alan zeka türlerinden biri olan Doğa Zekasına sahip olan kişiler doğaya karşı yoğun bir ilgi içerisindedir. Doğa olaylarını gözlemleme, doğada bulunan varlıkları inceleme, bitki ve hayvanlara karşı ilgi duyma konusunda meraklıdırlar.
Doğa Zekasına Sahip Olan Öğrencilerin Özellikleri
Doğa zekasına sahip olan öğrenciler;
- Doğa olaylarını gözlemlemeyi severler.
- Doğanın dengesini anlama yeteneğine sahiptirler.
- Toprak, doğa, hayvan ve bitkilere meraklıdırlar.
- Doğal olayları incelemeyi ve bu konuda araştırma yapmayı severler.
- Canlıları kolay bir şekilde sınıflandırma yeteneğine sahiptirler.
- Çevreye karşı hassas ve duyarlıdırlar.
- Bitkiler ve hayvanlarla ilgili belgesel izlemeyi severler.
